Vieiros

Cando se pretende atopar unha explicación ao rexeitamento que sofren as persoas inmigrantes, normalmente conclúese en que se superpoñen dous problemas: o racismo (que se expresa na discriminación por ser diferentes física e etnicamente) e a xenofobia (que leva o odio cara á estranxeira ou estranxeiro). Hoxe, con todo, é a simple condición de inmigrante a que empeza a determinar un rexeitamento maior, provocando unha sorte de real e visceral inmigrafobia.

A inmigrafobia pode definirse como o rexeitamento (acompañado do acoso) social ou institucional a unha persoa ou colectivo por razón da súa orixe, nacionalidade, idioma, situación económica de necesidade, cor de pel, etnia, relixión e diferenzas doutra índole, englobadas na súa condición de inmigrante; é dicir, cando se acha temporal ou permanentemente estabelecida nun país que non é o seu. Este rexeitamento vén asentando cada vez máis, por exemplo, a porcentaxe de persoas no Estado que mostran actitudes hostís cara ás persoas inmigrantes incrementouse do 8 ao 32% de 1997 a 2004 e de modo particularmente destacado desde 2000. Así mesmo, o 60% da poboación parece asociar a inmigración coa delincuencia (1).

A inmigrafobia maniféstase groseiramente ou de forma sutil, dificultando a súa detección e denuncia. A diferenza do racismo ou a xenofobia- que están definidos, identificados e prohibidos en leis internacionais e nacionais-, a inmigrafobia vese reflectida na orientación das políticas de goberno. E a recente Directiva de Retorno aprobada polo Parlamento Europeo, termina por facernos pensar que até se está oficializando, a pesar de que os discursos políticos gobernamentais digan o contrario. Normas como esta simplemente responden á deficiente lexislación na materia e ao aproveitamento político deste rexeitamento aos inmigrantes. A proba está en que as diverxencias entre grupos politicamente antagónicos desaparecen cando ambos identificaron ao "inimigo común": a persoa inmigrante e a súa irregular situación.

Segundo esta nova norma europea, estas persoas inmigrantes poderán ser recluídas até por un ano e medio, cal delincuentes, co claro obxectivo de expulsalas. A norma contempla até que os nenos, nenas e adolescentes non acompañados- é dicir sen os seus pais- poderán ser expulsados a países onde non teñan un titor ou unha familia, sempre que haxa estruturas adecuadas de acollida. Ademais, estabelécese que non poden volver até pasados cinco anos (para que deberían volver estas persoas a Europa logo de ser expulsados desta forma? seica non é un absurdo?). Preténdese dar á directiva algúns visos de xustiza, pero a xustiza está en relación directa coa razón, a cal parece estar ausente en gran parte da norma.

Até agora a inmigrafobia considerábase un fenómeno atribuído ás masas menos educadas na comunidade de acollida e tamén se lle atribuía á ultradereita. Pero a partir de normas como a antes referida esta nova fobia toma forma de política oficial e administrativa, de modo tal que se configura unha sintonía entre os grupos antes mencionados e as posturas oficiais.

Lonxe de resolver temas de fondo ou de analizar concienciudamente un tema tan complexo como o dos fluxos migratorios- considerando, por exemplo, cal é a responsabilidade das empresas que empregan irregularmente a moitas destas persoas inmigrantes- achácaselles toda a culpa aos que inmigraron e se atopan en situación irregular. Segundo esta lóxica, a criminalidade increméntase polos e polas inmigrantes, posto que estar en situación irregular equivale para o Parlamento Europeo a asasinar, roubar ou violar, e esa é razón suficiente para decretar a súa detención e expulsión.

Triunfa así o medo e a mentira, alimentados polo discurso de certos medios de comunicación que teñen unha tendencia xa coñecida, levando á política europea, a iniciativa dos gobernos de Italia e Francia en particular, a envolverse na falacia de que o principal problema deste continente é a inmigración, sen decatarse que esta situación favorece xustamente a aqueles que pagan cada vez menos salarios e a quen pretende abusar laboralmente dos traballadores. Respecto diso cabe mencionar que o informe "Racismo, xenofobia e antisemitismo en España" sinala que "a explotación laboral engádese á discriminación laboral con abusos talles como contornas laborais non saudábeis e inseguras, falta de comida para as asistentas de fogar, falta de pagamento de salarios, xornadas laborais moi extensas, falta de vacacións, despedimentos improcedentes, insultos e comentarios racistas, ameazas" (2).

Nesa mesma liña faise crer que se os salarios baixan para os locais é por culpa dos inmigrantes, responsábeis tamén do incremento do desemprego e da subida das hipotecas. Pero non se di con igual forza que estamos sufrindo unha crise mundial, acompañada dunha inmoral especulación petrolífera e alimentaria, nin moito menos que traballar en calquera país é un dereito fundamental. Tampouco se menciona que o que subxace é o encubrimento da precariedade e a incapacidade das administracións para xerar políticas sociais coherentes e adecuadas ao contexto da comunidade receptora, permitindo que empresarios que contratan en forma irregular sigan prexudicando tanto a persoas comunitarias como a inmigrantes.

Doutra banda, cando se identifican a estes seres humanos como "masas de inmigrantes", sen coidar a terminoloxía no tratamento do fenómeno, pérdese a oportunidade de educar á sociedade sobre outros aspectos de fondo destas medidas represoras. Esquécese tamén que son contrarias á legalidade internacional dos dereitos humanos. Pero sobre todo, evítase dicirlle á opinión pública que o poder institucional dos gobernos estatais non debe ser usado para lexitimar os prexuízos sociais nin para manipulalos no seu beneficio, senón para corrixilos, evitando que os temores individuais e colectivos terminen impóndose ao respecto aos dereitos humanos e á máis elemental solidariedade.

Non sería coherente pensar que non hai que tomar medidas para a regularización e o retorno ordenado das persoas que non estean en condicións de desenvolver un traballo digno na Unión Europea. Pero iso débese facer con medidas serias e coherentes, non con directivas que atentan evidentemente contra os dereitos fundamentais de persoas que cometeron o "delito" de nacer no hemisferio sur do planeta, de viaxar en busca dun mellor emprego e de non ter regularizada a súa situación administrativa- en gran cantidade de casos non porque non queiran facelo, senón porque as propias leis e prácticas das autoridades da comunidade de acollida ponlles mil trabas para iso.

Medidas como estas poden vehicularse, en primeiro lugar, a través de leis migratorias claras e eficaces, que se cumpran realmente e que garantan os dereitos humanos sen discriminación de ningún tipo. En segundo lugar, mediante procesos de regularización para persoas que xa se atopen traballando e asentadas; e, para rematar, realizando controis rigorosos e sancionando aos que empregan inmigrantes nesta situación e mantéñenlles en réximes de semi-escravitude.

Aínda hai tempo para recapacitar. Tan só imaxinar que volveremos ver grandes grupos de seres humanos recluídos en estabelecementos da Unión Europea- albíscanse os "Guantánamos europeos", como acaba de dicir Juan José Millas- xera un temor e un recordo case inconsciente dos tempos de violencia que hai unhas décadas se viviron nesta parte do planeta. Parece que os que votaron no Parlamento Europeo perderon a súa memoria e non recordan o significado de concentrar detidos que non cometeron outro delito que ser diferentes. O poeta Luís Rogelio Nogueras, ao visitar o que fose o campo de concentración de Auschwitz escribiu un poema pensando no Estado Israelí de hoxe, en cuxo fragmento final reflexiona:

"penso en vostedes, xudeus de Xerusalén e Jericó,
penso en vostedes, homes da terra de Sión,
que estupefactos, espidos, ateridos
cantaron a hatikvah nas cámaras de gas;
penso en vostedes e no seu longo e doloroso camiño
desde os outeiros de Xudea
até os campos de concentración do III Reich.
Penso en vostedes
e non acerto a comprender
como esqueceron tan axiña
o bafo do inferno".

Ás veces parece esquecer, quen fai estas normas, que os europeos e europeas foron e son inmigrantes, e por moito tempo estiveron "sen papeis", fuxidos das guerras e a pobreza, e foron tratados na súa maioría dignamente, non como criminais. E se puideron recuperarse foi, entre outros factores, porque non sufriron a inmigrafobia. Ogallá aínda poidan recordar.

1. Datos do Centro de Estudos Sociolóxicos citados en: Informe sobre España da Comisión Europea contra o Racismo e a Intolerancia (ECRI): "Terceiro informe sobre España", 2005 apartado "Acollida e condición xurídica dos non cidadáns: inmigración".

2. Centro de referencia do Observatorio Europeo de racismo e xenofobia: "Racismo, xenofobia e antisemitismo en España", 2005, páxina 7.