Vieiros

Un til baila polas vogais do seu nome para reafirmar as súas raíces, instalándose definitivamente no "i", e deixando o Moure contundentemente paroxítono e galego. Naceu en Calgary (Alberta) no 55, e aos trinta anos marchou a vivir a Montreal. Ademais de ser unha das máis prestixiosas poetas do seu país, traballa como tradutora e editora, e ten traducido poesía francesa, galega, castelá e portuguesa.

A súa tradución ao inglés d'O Guardador de Rebanhos, de Fernando Pessoa (co heterónimo Alberto Caeiro) (Sheep's Vigil by a Fervent Person) foi finalista do premio Griffin e do Cidade de Toronto. Do galego traduciu a Chus Pato (M-Talá no 2003, e Charenton está en camiño), e ela mesma escribiu a colección de poemas O cidadán (no 2002). Entre Vigo e Canadá, Erín Moure (que non Erin Mouré) falou connosco.

Vieiros: Unha curiosidade: como foi o achado das raíces galegas do seu apelido, e en que momento realizou o cambio de Mouré a Moure?

Erín Moure: Deime conta de que o meu apelido é galego en 1993, cando descubriu meu pai uns papeis moi gastados, dobrados e antigos, escritos en castelán, que foron, en fin, os papeis militares do seu bisavó, Pascual Moure, quen loitara na guerra peninsular, e os papeis de nacemento do seu avó, Benito Moure Lobariñas. Foi este Benito quen emigrou de Crecente (Pontevedra) no 1848 a Lisboa, París, e Londres onde finou despois de ter tres fillos (o seu fillo Juan Benito foi o meu avó). O emigrante foi cociñeiro e despois mordomo no servizo dun nobre portugués no servizo diplomático. A súa familia emigrou de Londres a Toronto, Canadá despois da súa morte, en 1875 máis ou menos.

O til só emigrou até o "i" en Erin, agora Erín. Foi o meu avó (que nunca coñecín, morreu antes de nacer eu) quen inventou Mouré, para obrigar os canadenses a pronunciar a letra e, porque en inglés os e nos finais das palabras son mudos... A min gústame máis Moure. Son unha Moure, punto final. Cambiei o nome que figura na portada dos meus libros en 2001.

V.: Vostede é das poetas máis prestixiosas do seu país. Como valora o panorama literario canadense actual?

E.M.: Grande cuestión! Temos moita actividade, moitas poetas, moitas estéticas e moita discusión... Unha cousa interesante é que os poetas en Canadá normalmente venden o mesmo número de exemplares ca nos EUA (que teñen dez veces a nosa poboación), e os poemarios en Galiza venden, en xeral, case o mesmo número de exemplares que os nosos en Canadá . Hai moita variedade, e existe o binomio lingüístico franco/anglo. O Canadá anglofalante ten moita relación cos poetas estadounidenses, son o seu punto de referencia. Pero afortunadamente, no Quebec, onde vivo, temos unha sociedade máis aberta e con máis horizontes.

V.: Precisamente quería tamén preguntarlle polo multilingüismo na literatura canadense

E.M. Na nosa cultura "oficial" (nada malsá, pero si oficial) hai dúas literaturas: unha escrita en francés, e outra en inglés. Os apoios e subvencións estatais están artellados para aseguraren a continuación deste binomio. Hai tamén apoio para a literatura escrita nas linguas autóctonas, pero os falantes destas escriben máis en inglés, un pouco en francés, e moi moi moi pouco nos seus idiomas. Ao longo do século XX, até os anos 70, desenvolveuse unha política para privar a esta xente dos seus idiomas: a presenza forzada nas escolas residenciais, onde estaba prohibido empregar o idioma autóctono... Algunhas destas escolas perduraron até os 90, pero a política xa cambiara nos 70... En fin, o ano pasado, o goberno admitiu a súa culpabilidade e agora estamos nun proceso de reconciliación.

Pois ben, a literatura en inglés e a en francés cohabitan moi ben, pero son en xeral dous sistemas literarios. Hai tradución entre os dous mundos, pero tan pouca... E hai moi poucos escritores que salten a barreira para seren coñecidos en todas partes. Hai tamén, claro, escritores e escritoras, sobre todo en Montreal, que viven nas dúas literaturas, beben das dúas augas, sobre todo de expresión inglesa: eu mesma, Oana Avasilichioaei, Angela Carr, Robert Majzels, Gail Scott, pero tamén poetas franco falantes como Steve Savage ou Natalie Stephens.

V.: En que punto se sitúa vostede?

E.M.: Eu non me sinto moi cómoda neste binomio: falo inglés porque a miña familia afincouse no oeste de Canadá, pero non son inglesa de ningunha maneira (son galega-irlandesa-ucraniana-polaca-francesa!), e para min o inglés non é un idioma "natural", senón un idioma entre outros. Hai outros xogos de identidade que funcionan e afectan o dispositivo de identidade na sociedade en xeral (por mor da inmigración, por exemplo) aquí en Quebec, non para diminuír a importancia do francés (que é o idioma público normal e querido por todos salvo uns dinosauros anglos), pero para manifestar as alternancias que existen, as modalidades diferentes que actúan para compoñer a identidade.

Para min, é máis fácil aceptar e vivir estas modalidades múltiples aquí en Montreal, en Quebec, que no Canadá anglo falante, que se orienta máis cara aos EUA (país anglo e hispano falante, pero que lle ten pánico á existencia doutros idiomas que non sexan o inglés), dun xeito que non podo entender.

V.: E dende unha perspectiva feminista, como é a produción literaria das mulleres en Canadá?

E.M.: Temos moitas poetas importantes na nosa literatura e moita produción: Nicole Brossard, Louise Dupré, Hélène Dorion (en francés), Daphne Marlatt, Phyllis Webb, da xeración que me precedeu. Da miña, Lisa Robertson, Anne Simpson, Anne Carson, di brandt, Sharon Thesen, Dionne Brand. E hai poetas máis novas como Angela Carr, Oana Avasichilioaei, Triny Finlay, Angela Rawlings, Rita Wong, Rachel Zolf, Natalie Stephens, Natalee Caple, Sue Sinclair... Podo continuar sen parar. O feminismo (que non é un, senón múltiple!) ten unha influencia bastante grande, mesmo para poetas varóns. Temos tamén dinosauros e algúns que queren ser dinosauros...

V.: En canto ao campo da tradución, vostede ten traducido m'Talá, de Chus Pato, e nunha ocasión dedicoulle un poema a María do Cebreiro. Que lle chama a atención destas autoras galegas?

E.M.: Son poetas que traballan moito na linguaxe para abrir as posibilidades, para falar e existir neste mundo tan cheo de contradicións e ambigüidades... Non pechan a linguaxe, ábrena. Sobre todo Pato, que escribe unha obra máis ampla, máis afameada, cunha "eu" máis clamorosa que percibe que está construída socialmente de xeito continuo. Pero as dúas son poetas galegas máis perturbadoras que cómodas, hai outras.

V.: Como traduce a particularísima linguaxe de Chus Pato, os seus referentes culturais?

E.M.: É imposíbel, dende logo, e por iso, un pracer! Teño que buscar tácticas moi variábeis, teño que escoitar o seu xeito de dicir, e escoitar o meu idioma, o inglés, para abrir posibilidades neste idioma meu tamén. Hai un sentido no que é imposíbel traducir as particularidades de Chus, porque fóra de Galicia, e fóra de España, a xente non pensa moito nos retos e intereses dos galegos. Pero hai moitas cousas en Pato que soñan como universais: o desexo de vivir no idioma, de entender a súa propia historia, de situarse no mundo, de vivir en liberdade, de non afogar nun mondo-mercado clamoroso co capitalismo, de vivir coas contradicións, de non oculta inxustiza. Tamén a súa maneira de escribir, de non se pechar nunha escola ou nun xogo singular, de declarar que non é dona da súa escritura, é moi moi interesante. Traballa, coma min, para a linguaxe....

Pódese botar un ollo na páxina de Shearsman Books para saber o que os anglo falantes ven en Pato. É unha escritora tremenda, e afecta moitísimo o meu propio traballo en poesía. Vai afectar a obra doutros escritores, vai cambiar o inglés, abrirnos máis posibilidades...

V.: A tradución de Pessoa (ou do seu heterónimo Alberto Caeiro) vai máis alá da tradución lingüística...

E.M.: Pero traduce exactamente o seu humor e o seu sentido teatral!

V.: Quería que me falase un pouco sobre o seu traballo na transcreación.

E.M.: A "tradución lingüística" xa matou este texto en inglés. Eu escoito cada texto que traduzo para ver como podo traducilo. Non traduzo un texto illado pero toda unha experiencia de ler e gozar dun texto...

V.: Tense falado de vostede nalgún artigo co termo (pessoano) de "philologist of the useless". Que paralelismo atopa entre a súa propia obra e a do "investigador solene das coisas fúteis", Fernando Pessoa?

E.M.: Eu sigo a linguaxe onde vai, sen quedar nunha "escola" de escritura... E a poesía é sempre fútil, porque existe fóra do mercado de gustos, do mercantilismo, nun sentido. Hai libros e eses libros son para vender e comprar, pero o mercado non controla a produción poética, facemos o que nós peta, nós, poetas. Pero toda poesía, mesmo a escrita en sonetos, ten que ser innovadora. A poesía que non innova, morre. Non me gusta este binomio tan común experimentadora/tradicionalista para describir a poesía, prefiro perturbadora/acougada. Por que mesmo hai poesía "experimentadora" que acouga... vexo isto moito nos EUA. a xente vota por Bush e le poesía "experimental". Aí de min!

V.: Ten unha serie de poemas titulada 'O cidadán'. Que a determina á hora de escoller un idioma para escribir?

E.M.: Escribín este poemario en efecto, en inglés, para o meu público canadense/americano que le en inglés, pero con infiltracións do galego, do francés, do castelán... O libro é unha reflexión sobre o que pode ser unha cidadá, un cidadán, neste época. Pareceume moi frutífera a idea de empezar coa palabra galega para "citizen", unha palabra imposible a atopar nun dicionario en Canadá, pero que lle dá a idea de cidadanía mesmo a un anglo falante.

A min gústame a idea que unha palabra descoñecida pode levar un sentido, pode falarlle á xente. Así, dá a idea que sostén o libro, que é que unha cidadá, un cidadán, é alguén que pode soportar a presenza dunha persoa foránea, a presenza do estranxeiro, da estranxeira, sen insistir en que esta persoa se adapte ás súas expectacións. Hai moita influencia de Emmanuel Lévinas, de Derrida e a súa obra sobre a hospitalidade.