Vieiros

Ou polo menos iso se desprende non só do momento económico actual senón da opinión de moitos e importantes economistas que nalgúns casos mesmo foron referentes do citado modelo. É o momento entón de buscar paradigmas alternativos, paradigmas que –non sexa que nos pasemos de longo e anunciemos outra vez a fin do mundo as we know it- non van desligarnos do capitalismo nin da economía de mercado.

O remate da II guerra mundial trouxera consigo a instauración dun novo modelo de política económica acruñado como keynesianismo e que, como é ben coñecido, poñía o fincapé no papel do sector público como garantía para o sostemento da demanda efectiva, e con ela do pleno emprego. Nos primeiros anos do século XX e especialmente no período de entreguerras, o libre mercado fallara no que é moi probábel que estea errando hoxendía, no logro dun crecemento económico estábel e sen sobresaltos. Ía ser o sector público quen tería que asumir un papel de suavizador dos altibaixos da economía.

Porén o tempo histórico que nos tocou vivir a nós é ben diferente, por máis que existan paralelismos entre aquela situación e a actual. Naquel entón as políticas keynesianas acompañaron ao proceso de contrución dun modelo de acumulación cunha característica específica: por primeira vez as maiorías sociais (dos países desenvolvidos!) íanse achegando ao consumo masivo. E esta é, xustamente, unha diferenza fundamental coa realidade actual posto que a capacidade de consumo nos países da parte rica do planeta, como o noso, está fortemente desenvolvida. Xa non é posíbel, por tanto, impulsar a demanda efectiva tal e como se fixo na segunda métade do século XX.

Máis que incrementar o consumo necesitamos mudar o tipo de consumo; do mesmo xeito debemos preocuparnos –e moito- de como se produce, máis que de se se produce o suficiente para satisfacer a demanda. Todo o dito nos leva inevitabelmente a inserir de cheo a problemática medioambiental nun novo paradigma de desenvolvemento e de políticas económicas. Posto que unha das leicións que nos deixa a pegada do Neoliberalismo é que o mercado por si mesmo non evoluciona de xeito estábel e ordenado, non é descabelado pensar que sexa de novo o Sector Público, como manifestación da vontade colectiva, quen impulse o cambio de rumbo a partir da súa infuenza sobre a economía. Isto non implica esquecerse doutras leicións aprendidas, neste caso en senso oposto as anteriores, ligados aos excesos públicos tales como deficits descontrolados que afectan negativamente ao investimento privado ou á burocratización das economías.

Mudanzas dende o punto de vista do ingreso público
Existe xa un corpus teórico ben desenvolvido dentro da disciplina da Economía Pública que se centra na chamada “fiscalidade verde” e que implica un cambio nas pautas orzamentarias, dende o punto de vista dos ingresos, do sector público. A fiscalidade medioambiental non só castiga comportamento insostíbeis senón que apuntala a capacidade orzamentaria pública (sen que isto implique necesariamente substituir a figuras clásicas como o IRPF ou Imposto de Sociedades). Os exemplos que xa existen nos países nórdicos deben servirnos como experiencias das que aprender e sobre as que impulsar reformas a nivel internacional. O número de feitos impoñíbeis que actualmente se gravan por parte do sector público relacionados co medio ambiente pode ser, sen lugar a dúbidas, moito maior. Só a modo de (burdo) exemplo, na actualidade existen metodoloxías cada día máis perfeccionadas para calcular a pegada ecolóxica de produtos e actividades, gravar dalgún xeito a pegada ecolóxica (ou similar) podería constituir unha importante innovación no eido das finanzas públicas. Isto axudaría ademáis a mudar as pautas de consumo impulsándose, por exemplo, o consumo de produtos de proximidade menos intensivos en enerxía para o transporte.

Mudanzas dende o punto de vista do gasto público
Dende o punto de vista do gasto o sector público tería que afondar en políticas que xa hoxe se están poñendo en marcha se ben de xeito timorato e desestruturado. Faise necesario establecer programas ambiciosos de investimento público dirixidos á promoción das fontes de enerxía limpa por unha banda e ao aforro enerxético pola outra. En ámbolos dous casos as actuacións podería combinar a actuación pública directa coa subvención e apoio ao sector privado, tal e como xa ven acontecendo. Os ventos son favorábeis ao primeiro destes eidos, dada a crecente carestía das fontes de enerxía tradicionais de orixe fósil se ben os intereses creados ao redor destas últimas poderían lastrar, como o fixeron nos últimos anos, un cambio de rumbo.

No segundo eido fica moito por facer e ás diferentes normativas existentes de recente implementación como o Código Técnico da Edificación e outras desenvolvidas a nivel Europeo, habería que sumarlle –por exemplo- programas ambiciosos de adecuación da infraestrutura pública ao aforro enerxético que constituiría de por si un importante bloque de actuación.

A necesaria escala mundial do cambio
O dito até o momento céntrase fundamentalmente na realidade concreta dos países desenvolvidos, porén, como é facilmente entendíbel, calquera mudanza paradigmática do calado do que estamos a falar debe prantexarse a escada mundial. Non podemos esquecer que un dos principais impulsores das necesidades de cambio de paradigma é o histórico acceso de enormes masas de poboación ao modelo de consumo que nós disfrutamos dende fai tempo. (Alguén podería dicir que o Neoliberalismo morre de éxito, senon fora que o “resto do mundo” é algo máis que China e a India e que as desigualdades internas neses países son brutais). Sen embargo a axenda dos países en desenvolvemento é necesariamente difererente, tal e como nos indica Carlos Eduardo Frickmann (o “keynesiano verde”, como resalta o titular da entrevista a que facemos referencia); “a questão de padrões de consumo é da agenda do norte. A nossa questão é outra: a gente precisa aumentar o nível de renda, aumentar o nível de emprego e conservar. Numa perspectiva do Terceiro Mundo, temos que pensar en crescimento con preservação ambiental”.¹

En definitiva, trátase de tirarlle das mans ao libre mercado un xoguete que lle vén moi grande como é o da orde económica internacional e volver a domesticalo para que, aínda que só sexa timidamente, a economía estea ao servizo das persoas e do planeta e non ao revés.